Đặc Sắc Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa

Tạ Quốc Khánh (LVO)

Khi đặt chân đến miền Trung Việt Nam, chắc hẳn bạn sẽ không thể quên những ngôi tháp Chăm Pa cổ kính nằm rải rác khắp nơi. Những công trình này không chỉ là biểu tượng nghệ thuật, mà còn phản ánh sâu sắc nền văn hóa và tôn giáo Ấn Độ giáo của người Chăm Pa.

1. Bố cục bộ ba song hành (3 Kalan)

Đặc trưng của loại bố cục này có thể thấy rõ tại các quần thể tháp Chiên Đàn, Khương Mỹ (Quảng Nam), Dương Long, Hưng Thạnh (Bình Định), Hoà Lai (Ninh Thuận). Tại đây, ba ngôi đền – tháp đứng song hành theo trục Bắc – Nam, quay mặt về phía Đông. Mỗi tháp được gọi tương ứng với vị thần mà chúng thờ cúng: Brahma, Siva và Visnu. Đặc điểm này cho thấy sự tôn kính của người Chăm đối với cả ba vị thần trong giai đoạn đầu tiếp xúc với Ấn Độ giáo, mặc dù dần dần Siva trở về vị trí trung tâm trong đời sống tâm linh.

2. Bố cục một tháp trung tâm (1 Kalan)

Những nhóm đền tháp trong khu thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam), Poklong Garai (Ninh Thuận), Po Nagar (Khánh Hoà) là minh chứng cho loại bố cục này. Tháp trung tâm thờ thần Siva, cho hình dung rõ nét về sự lựa chọn của người Chăm đối với Siva giáo, nơi mà tín ngưỡng bản địa và Ấn Độ giáo giao thoa.

3. Đặc điểm kiến trúc

Hầu hết các đền tháp Chăm Pa đều thể hiện phong cách Nam Ấn, với Kalan đặt ở trung tâm và có cửa mở về hướng Đông. Kiến trúc phụ bao gồm các tháp nhỏ thờ thần thứ yếu như Kosagrha và Gopura, mỗi công trình có chức năng và ý nghĩa riêng. Kalan, với ba phần cơ cấu trầm mặc, không chỉ là không gian thờ cúng mà còn là biểu tượng triết học sâu sắc của sự liên kết giữa thế giới trần tục và thế giới thần linh.

Một số điểm nổi bật trong kiến trúc:

• Kalan: Tượng trưng cho sự kết nối giữa ba thế giới: Jagati (thế giới trần tục), Bhuwarloke (thế giới tâm linh) và Swarloka (thế giới thần linh).
• Gopura: Thể hiện sự hoành tráng của kiến trúc cổng, dẫn lối vào không gian linh thiêng.
• Kosagrha: Nơi thờ thần lửa, thường nằm góc Đông Nam, có kiến trúc độc đáo mang tính biểu tượng rõ nét.
• Mandapa: Không gian chuẩn bị cho các nghi lễ thờ cúng, thể hiện sự cầu kỳ trong thiết kế.

Những công trình kiến trúc Chăm Pa không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn là đỉnh cao của tinh thần và tín ngưỡng, thể hiện sự giao thoa giữa nền văn hóa bản địa và ảnh hưởng Ấn Độ giáo. Chúng ghi dấu rõ nét những triết lý sâu sắc trong nghệ thuật và văn hóa của người Chăm xưa.

Chú thích: Có nhiều yếu tố văn hóa và kiến thức hiện đại trong kiến trúc đền tháp Chăm Pa, làm phong phú thêm cho bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam. Để tìm hiểu thêm về kiến trúc này, bạn có thể tham khảo các tài liệu từ Viện Khảo Cổ hoặc Bảo Tàng Chăm để có thêm thông tin hữu ích.

Nguồn Bài Viết ĐẶC SẮC KIẾN TRÚC ĐỀN THÁP CHĂM PA